Essay Wim van der Beek

© Wim van der Beek
Schrijver/kunstrecensent
Onafhankelijk curator hedendaagse kunst
Lector Kunst & Samenleving

Nut en noodzaak van grensoverschrijdend gedrag

Het is een oeroude en beproefde strategie: wie wil overleven in hectische tijden moet flexibel en vasthoudend meebewegen met de snelle veranderingen. Voor (beeldende) kunstenaars geldt die ijzeren wet wellicht nog meer dan voor andere stervelingen. Sterker nog: meebewegen alleen, is voor hen niet voldoende. Anticiperen en vooruitzien zijn noodzakelijk bij hun zoektocht naar alternatieven voor falende, verouderde en ontoereikende scheppingsprocessen. Het ontwikkelen van nieuwe initiatieven, onorthodoxe acties, visionaire aanpak en grensverleggende zienswijzen zijn een eerste vereiste om te overleven in de enerverende en grenzeloze jungle van de beeldende kunsten. Kunstenaars die het verschil willen maken, moeten steeds opnieuw hun positie bepalen, piketpalen slaan en heersende normen en waarden herijken. Dat gaat onvermijdelijk gepaard met een tegendraadse instelling, een nomadische mentaliteit, een onderzoekende geest en een mind-set waarin niets vanzelfsprekend wordt gevonden. In essentie is dat de visie die de ARTNOMADEN uitdragen. 

Het aanstaande failliet van het huidige galeriebeleid vraagt om nieuwe onorthodoxe strategieën. De kunstenaars die samen ARTNOMADEN vormen, zijn zich daarvan bewust. Zij vormen een eenheid in verscheidenheid. Bij hun zoektocht naar nieuwe presentatieplekken en podia maken zij gebruik van elkaars contacten, ideeën en inzichten zonder hun eigen identiteit te verloochenen. Daarnaast stimuleren zij elkaar in hun gezamenlijke streven naar verdieping. Het groepsproces dat zij voorstaan, manifesteert zich als een vitaal organisme. Zolang het aantal van 20 leden niet wordt overschreden en de vereiste geestverwantschap blijft bestaan, kan de groep van samenstelling veranderen. 

Het creëren van podia waarop zij hun visie en inzichten optimaal kunnen presenteren, hangt nauw samen met de intentie van de ARTNOMADEN om ver weg te blijven van vrijblijvende kunstuitingen.

De interacties en kruisbestuivingen die zij zoeken, komen voort uit de onbedwingbare behoefte om betekenisvol en grensoverschrijdend bezig te zijn vanuit de wetenschap dat hun samenwerking een effectief middel is om persoonlijke doelen te bereiken. Grensoverschrijdend denken en handelen zijn waardevolle instrumenten die hen helpen om verder te komen en nieuwe stappen te zetten. 

In Nederland kennen wij aan het begrip ‘Grensoverschrijdend gedrag’ doorgaans negatieve connotaties toe. Het begrip is besmet geraakt door onacceptabel grensoverschrijdend gedrag dat steeds vaker voorkomt in de zorg, op straat, op de werkvloer, op het sportveld, in het openbaar vervoer en zelfs in bejaardenhuizen. De term ‘grensoverschrijdend gedrag’ is synoniem geworden voor criminaliteit en discriminatie, agressie en geweld, pesten en seksuele intimidatie. Het is een realiteit die zich vrijwel dagelijks aan ons opdringt. Daardoor vergeten we vaak dat grensoverschrijdend gedrag in de beeldende kunst al eeuwenlang bestaat en daar een positieve betekenis heeft. Grensoverschrijdend denken is zelfs een noodzaak om tot nieuwe, verrassende en verdiepende kunst te komen. Alle relevante, eigentijdse en interessante beeldende kunst levert nieuwe vondsten en zienswijzen op die onze geest scherp en alert houden. Zo legt kunst een vinger op de kloppende pols van de samenleving. 

De ARTNOMADEN committeren zich aan de grote issues van deze tijd. Hun identiteit is verbonden met actuele en existentiële levensvragen en met persoonlijk engagement. Daardoor kunnen zij façades doorbreken en onderliggende structuren en motieven openbaren. Het wankele evenwicht tussen mens en natuur en de condition humaine worden kritisch bevraagd en bewustwordingsprocessen worden gestimuleerd. Door desoriëntatie te veroorzaken en door ons te confronteren met beelden die wringen, schuren of ontsporen, wrikken en morrelen zij aan vastgeroeste denkpatronen.

In de kunstbeleving en productie van de ARTNOMADEN gaat het om experimenten met beeldtaal, crossovers tussen verschillende artistieke disciplines, experimenteel materiaalgebruik, bewuste fricties in het beeldvormingsproces, verbeelding van de discrepantie tussen waan en werkelijkheid, de openbaring van ongekende combinaties en nieuwe inhoudelijke inzichten. De behoefte om grenzen te verleggen of te overschrijden is diep verankerd in de mind-set van de ARTNOMADEN die het verschil willen maken en zich willen onderscheiden van de grijze middelmaat. Het publiek wordt aangespoord om op onderzoek uit te gaan en de gegeven werkelijkheid te bevragen en te verdiepen. De ideologische waarde van kunst wordt daardoor opnieuw geopenbaard. Een breed spectrum van grensverleggende artistieke acties en ingrepen ontvouwt zich in kunstwerken met ongebruikelijke vondsten en zienswijzen. De kunstuitingen van de ARTNOMADEN kunnen helderheid bieden in een wereld waarin iedereen ziende blind is. Ze dragen nieuwe opties aan waardoor wij uitgedaagd worden om anders naar de werkelijkheid te kijken. 

Er gaapt namelijk een kloof tussen kijken en zien. Meestal kijken we gedachteloos naar dingen zonder ze écht te zíen, zonder de kijkervaring te laten indalen in onze geest. Zíen (in de betekenis van waarnemen, beleven of ervaren) vereist een ontvankelijke opstelling en een open houding. We kunnen geconditioneerd door een stad lopen (doelgericht op weg van A naar B), om ons heen kijken om mensen en gevaren te ontwijken, zonder bijzonderheden te ervaren. Dat is jammer. Door een verkeerde grondhouding missen we veel. De ARTNOMADEN stellen vragen over bijzondere details die ons doorgaans niet opvallen. Zij omhelzen mogelijkheden die de doorsnee kijker vaak ontgaan. Zij openen letterlijk en figuurlijk ogen en deuren en ontsluiten ongekende domeinen. Ze sporen ons aan om nieuwe reflexen, inzichten en impulsen te ontwikkelen. Zó maken ze ons immuun voor blindheid die voortkomt uit de macht van de gewoonte. 

Door zowel gezamenlijk als individueel op te trekken creëren de ARTNOMADEN op ondogmatische en pragmatische manier nieuwe mogelijkheden en middelen om kunstconsumenten bewust te maken van de synergie die voortvloeit uit de afwisseling en combinatie van individuele ontwikkeling en groepsprocessen. De wijze waarop grenzen verkend, verlegd en overschreden worden verschilt per kunstenaar, maar zij vinden elkaar in hun streven naar bezielde kunst waarin statements tegen oppervlakkigheid luid en duidelijk doorklinken. Vaak ontstaat hun werk associatief en intuïtief en in veel gevallen is de individuele inbreng van de afzonderlijke kunstenaars complementair aan dat van de andere ARTNOMADEN. Ambivalentie wordt eerder als een verdienste dan als gebrek ervaren. 

Door het brede spectrum dat de ARTNOMADEN ontvouwen, komen de ervaring van stilte en het veroorzaken van tumult, de frictie tussen eenzaamheid en saamhorigheid en andere paradoxale verschijningsvormen naast elkaar voor. In hun ultieme streven om het ongeziene zichtbaar te maken laten zij ons wereldbeeld kantelen. De werkelijkheid die we meenden te zien, blijkt meer nuances en dimensies te bezitten dan we dachten. Dat levert grensoverschrijdende ervaringen op die de impact hebben waar de wereld naar snakt. De gevoelswaarde en betekenis van ‘grensoverschrijdend gedrag’ veranderen wanneer we het begrip toepassen op beeldende kunst. Zonder enerverende crossovers, duivelse dilemma’s, ongeremde gedachtestromen, brein-brekende visies, alternatieve scenario’s, geheimzinnige sluiproutes van de geest en ongebruikelijke artistieke ingrepen zou het leven kleurloos en doods zijn. Grensoverschrijdend gedrag is een zegen, maar dan wel binnen het domein van de beeldende kunsten.